VAL DOS MARCOS: ¿DESAPARECERON OS VELDROS?

O MECHÓN BRANCO, NO VELDRO NEGRO.

Fai tempo que levo maquinando, na maneira que tiñan as nosas avoas de fabricarnos os chaquetos, os carpíns ou miñotos, as chaquetas de lá, igual que as rebecas das mozas, pasando polos refaixos, mantóns, tapabocas e demais prendas de abrigo que se producian en Val dos Marcos, sen que fixera falla importar nada. Absolutamente todo era endémico, é tiña un proceso que vou tentar describir. (Admitense suxerencias é correcións).
Vou facelo como un relato, dándole vida a lá. ¡Empecemos!:

Naquela primaveira, naceu unha cordeiriña. A cousa non teria trascendencia, se non fose porque non tiña a lá igual que o resto dos seus conxéneres, é porque tamén le viña ben este relato.
Os que non sepan que é unha cordeiriña, diremos, para os puritas galegos, que e un año, claro que se fose femenino seria ¿unha aña?.E para os castelanfalantes seria corderita.
O veldro, se a memoria non me falla, é o que en castelan se chama “un vellon de oveja”, ou sexa, toda a lá dunha ovella.
A nosa cordeiriña tiña casi toda a lá negra, menos un mechón no mesmo medio do lombo que era branco. Era do tamaño de unha folla de berza, é tamén da mesma feitura.
O mechón paseou a lombos da cordeiriña todolos montes de Val dos Marcos, comeu més cando a portadora en noviña, comeu abelotas, castañas, e brotes das urces, xestas carqueixas e demais cousas comestibles que teñen aqueles montes, é a súa propietaria fachendeou todo o que quixo co mesmo.
Chegou o mes de san xoan e o pastor empezou a tosquear o magote. Iba collendo unha a unha as ovellas, e cunhas tiseiras especiais de tosquear, empezaba a cortar a lá hasta deixar o rixelo espidiño. Nunha destas tocoulle, a nosa cordeiriña, que xa era ovella, deixar nas maus do tosqueador o seu veldro diferenciado co mechón branco.
Buscando información fiable (pouca atopei), deime de bruces cun refran castelan que dí: “hay tres día en el año que relucen más que el sol; Jueves Santo, Corpus Cristi y el día de la Ascensión” mais parece que polo noroeste foi cambiado por este: “ hai tres dia no ano que relucen mais que o sol:O dia da matanza, o dia de tosquear, é o dia do Señor”. Por algo será, digo eu.
Chegou o mes de setembro, e entonces o noso mechón agarrado no veldro, foi levado o Tuela, donde foi metido na auga onde foi lavado e apaleado hasta quedar completamente limpo.
Unha vez seco xa cando o inverno escomenzaba a facer mais longas as noites, é facia que a xente se arrimera mais a lareira, onde por certo, se facian as torradas de pancenteo nas brasas, que despois se gorentaban cuns groliños de aguardente, entonces tamen se empezaba a escarrapizar a lá, que consistía en ir separando con xeito e paciencia os peliños da lá uns dos outros para deixalos limpos de calquer corpo estraño, pois para os procesos seguintes, debería estar limpiña. Normalmente este traballo facian-no as mulleres mais vellas da casa. Era un traballo de moita paciencia. Unha vez chegado a este punto, se a lá era para meter no colchón ou nas almofadas, xa non necesitaba mais que un vareo, que era atizarle cun pau para ahuecala.
Se a lá era para manufacturar cousas, o seguinte traballo era cardala, traballo que tamén facian as avoas, usando unhas cardas. Estas era duas tablas rectángulares con agarradeiros cada unha, é que pola parte interna tiñan unhas púas de ferro de uns dous ou tres centímetro de largo, distribuidas pola superficie de cada carda. Eran algo así como eses colchois dos faquires, pero en pequeno. Cada carda tería aproximadamente entre trinta e tritecinco centimetros de longas por quince ou vinte de ancho.
Para cardar, metian unha pouca de lá no medio das dúas cardas en pasaban é repasaban unha e outra vez unha contra a outra hasta que a lá quedaba “peinada”.
Despois viña o traballo de fiar a lá, que se facia con roca é fuso, e aporveitando as longas noites de inverno facianse os fiadeiros, que servian para algo mais que para fiar.
A roca era un pau que nunha das puntas tiña una abultación, esto dependia de quen fixera a mesma, habias verdadeiramente artisticas, e outras mais sixeliñas. O obxetivo desta abultación era para poder suxetar as manelas que se ian a fiar. (Creo que se chamaban así, mais non teño a total seguranza). A manela era a cantidade de lá que se ia a fiar, atábase á roca, e despois a fiadeira ia alargandoa a pellizcos, e coa axuda do fuso torcendoa, facendo o fio mais ou menos fino, dependendo do uso que despois se le quixera dar. Unha vcez que o fuso estaba cheo, sacabase o fio para un “novelo”. Tantas veces como fose necesario.
Co a lá fiada as mulleres facián calcetins, e medias para elas.Esto era un verdadeiro arte pois facianse de un so corpo, e decir que non levaban costuras. Os calcetins e medias facianse con cuatro agullas, é habia tamen verdadeiras obras de arte.
Os refaixos, as rebecas e chaquetos, facianse con dúas agullas grandes a tamén a “ganchillo”.
En tempos mais antergos, tamen se levaba a lá os batáns, donde se facian as mantas, capotes, saias e outras prendas mais “fortes”.
Por certo en Val dos Marcos, ainda quedan os restos dun batan, no fondo do prado do ti Isaac, en Belois. Escoiteile a os mais vellos que inda acordaban o mesmo traballado.
O mechón branco, acabaou tinxido de roxo nos carpins de unha menina.